زندگی در میان دود و غبار!
روزنو :«یک‌هزار و ۶۲۴ نفر به دلیل آلودگی هوا در یک‌سال گذشته در خوزستان جان خود را از دست داده‌اند.» این را دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در حالی اعلام کرد که آلودگی هوا در روز‌های اخیر در خوزستان مرز‌های بحران را رد کرده است.
پاییز در حالی به نیمه رسیده که خوزستان همچنان با دود و غبار سنگین دست به گریبان است. نیمه نخست سال که با دود غلیظ آتش‌سوزی‌های هورالعظیم سپری شده بود، حالا با تشدید مشعل‌سوزی‌های نفت و آتش‌سوزی‌های مزارع کشاورزی و نیشکر و توزیع سوخت غیراستاندارد بحرانی‌تر شده است.
به گزارش روز نو مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوای خوزستان تاکنون ثمری نداشته و کار به جایی رسیده که مدارس ابتدایی و متوسطه اول در ۲۴ شهرستان تا پایان آبان غیرحضوری اعلام شده است. دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز در روز‌های اخیر باز هم زنگ خطر را به صدا درآورده و نسبت به افزایش ۶۶ درصدی مراجعات قلبی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا در ۱۸ ماه گذشته هشدار داده که ۷۰ درصد مربوط به کودکان زیر ۱۴ سال و ۵۰ درصد از آنها کودکان زیر ۶ سال هستند.
دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز اعلام کرده است: «رکورد مراجعه به بیمارستان‌های خوزستان در پی آلودگی هوا شکسته شده و در ۲۴ ساعت منتهی به ۸ صبح روز ۱۹ آبان، یک‌هزار و ۱۰۰ بیمار به بیمارستان‌ها مراجعه کردند که بیشترین تعداد ثبت شده مراجعه‌کنندگان قلبی تنفسی غیرعفونی به مراکز درمانی در پی آلودگی هوا در سال است. ۱۳ درصد مراجعه‌کنندگان کودک بوده‌اند و بیشترین مراجعات هم در اهواز و سوسنگرد بوده است.»
۳۸ هزار مراجعه پاییزی آلودگی هوا
نزدیک ظهر است، اما هنوز مه غلیظی از غبار و دود روی اهواز را پوشانده، این وضعیت مرکز خوزستان در دو ماه گذشته است که با انواع آلاینده‌ها محاصره شده. «آیدا» کلاس پنجم ابتدایی به جای نیمکت مدرسه، روی صندلی سالن انتظار بیمارستان کودکان ابوذر اهواز بی‌حال و رنگ‌پریده نشسته است. مدارس غیرحضوری شده، اما مادرش می‌گوید: «دخترم آسم دارد و در روز‌های آلوده همیشه بدحال است و نمی‌تواند به مدرسه برود.
از اوایل شروع سال تحصیلی درگیر این مشکل هستیم و امروز هم نمی‌تواند نفس بکشد.» آن‌طور که «مصیب رفیعی‌پور»، مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز گفته است: «آلودگی هوا که در سال ۱۴۰۱ پنجمین عامل مرگ کودکان زیر پنج سال بوده، امسال به عنوان دومین عامل مرگ این کودکان معرفی شده است.» پیش از این هم دانشگاه علوم پزشکی اهواز اعلام کرده بود: «در یک‌سال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار کودک زیر ۱۴ سال که به واسطه آلودگی هوا دچار مشکلات قلبی و تنفسی شده بودند، به مراکز درمانی مراجعه کردند. همچنین در نیمه نخست امسال، بیش از ۶۰ هزار نفر به دلیل عوارض قلبی - تنفسی ناشی از آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.»
اینها نشان می‌دهد شرایط برای بزرگسالان هم وخیم است. «مریم» ۴۵ ساله ساکن اهواز به «اعتماد» می‌گوید که به خاطر آلودگی هوا از ۱۰ سال پیش به آسم مبتلا شده و از دو سال قبل نیز همسرش دچار تنگی نفس شده است: «وقتی هوا آلوده می‌شود آنقدر بدحال می‌شویم که مجبور بودیم هر روزمان را در بیمارستان سپری کنیم، به همین دلیل ناچار شدیم دستگاه اکسیژن و دستگاه «نبولایزر» بخریم. دارو‌ها گران و نایاب است و در این اواخر نمونه‌های هندی و ایرانی در بازار بوده که کارایی نداشت. در و پنجره‌ها را هم ببندیم، فایده‌ای ندارد. دکتر‌ها می‌گویند باید از اهواز برویم ولی به خاطر شغل همسرم فعلا امکان مهاجرت نداریم.»
رفیعی‌پور، مدیر امور بیماری‌ها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه جندی‌شاپور اهواز در گفت‌و‌گو با «اعتماد» از «مراجعه بیش از ۳۸ هزار بیمار با مشکلات منتسب به آلودگی هوا به بیمارستان‌های تحت پوشش این دانشگاه از ابتدای پاییز امسال» خبر می‌دهد که نسبت به همین بازه در سال گذشته افزایش حدود ۲۰ درصدی بار مراجعات را نشان می‌دهد: «مهر ماه ۲۱ هزار و ۷۶۰ بیمار با مشکلات قلبی و تنفسی غیرعفونی و ۲۰ روز اول آبان ۱۶ هزار و ۲۵۴ بیمار با این مشکلات به بیمارستان‌های تحت پوشش مراجعه کردند.»
او با بیان اینکه آمار مراجعات مربوط به آلودگی هوا صعودی بوده است، می‌گوید: «موضوع نگران‌کننده‌تر آن است که آلودگی هوا هر چه مزمن‌تر می‌شود، بیماران با شیب بیشتری مراجعه می‌کنند و افرادی که متاثر می‌شوند به مرور زمان علایمشان شدیدتر می‌شود؛ مثلا ممکن است بیمار قلبی یا مبتلا به دیابت که قبلا فقط علایم تنگی نفس داشت الان کارش به بستری می‌رسد.»
مصوبات کاغذی
«سید محمدرضا موالی‌زاده»، استاندار خوزستان گفته است: «آلودگی هوا زندگی را برای مردم دشوار کرده و حتی یکی از عوامل مهاجرت از خوزستان است.»، اما خبر‌ها حاکی است مصوبات دولت در ۲۵ شهریور، برای اطفای حریق در بخش عراقی هورالعظیم (هورالحویزه) محقق نشده و آتش‌سوزی در این تالاب همچنان ادامه دارد، سایر صنایع هم از آلایندگی‌شان کم نکردند. اعتراض‌ها و کارزار‌های خوزستانی‌ها در این مدت نیز راه به جایی نبرده است.
با این حال «محمدجعفر قائم‌پناه»، معاون اجرایی رییس‌جمهور در سفر اخیر خود به خوزستان مقابله با آلودگی هوای این استان را اولویت دولت عنوان کرد. شورای هماهنگی مدیریت بحران خوزستان در جلسه اضطراری که ۱۸ آبان برگزار شد، بسته جامع مقابله با آلودگی هوا در سه بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت را تصویب کرد. ساماندهی منابع آلاینده، ضرورت توزیع بنزین یورو ۴ در شهر‌های آلوده، تعقیب قضایی متخلفان، درمان رایگان بیماران تنفسی و پیگیری دیپلماتیک آتش‌سوزی‌های هورالعظیم در عراق مهم‌ترین این مصوبات بوده‌اند.
پرتال اطلاع‌رسانی استانداری خوزستان از آغاز توزیع بنزین یورو ۴ در اهواز و شهر‌های صنعتی به دستور استاندار خوزستان از ۱۹ آبان خبر داده و اعلام کرده است: «در حال حاضر روزانه ۵۰۰ هزار لیتر بنزین یورو ۴ در بین جایگاه‌های سوخت شهرستان اهواز توزیع می‌شود که با این مصوبه تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار لیتر افزایش می‌یابد. نیاز کلی استان به بنزین یورو۴ حدود ۳ میلیون لیتر در روز است، این در حالی است که میزان تولید بنزین یورو۴ در پالایشگاه آبادان روزانه بیش از ۴ میلیون لیتر است.»
در محاصره آلاینده‌ها
«محمدجواد اشرفی»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان، آلودگی هوا در این استان را یک بحران ساختاری با منابع متعدد داخلی و خارجی عنوان می‌کند که دیگر یک پدیده فصلی نیست. او آلودگی هوای اهواز و دیگر شهر‌های استان را ناشی از چند منبع اصلی می‌داند که آثار تجمعی آنها باعث تداوم شرایط ناسالم هوا شده است: «بخش عراقی تالاب هورالعظیم (هورالحویزه) همچنان در حال سوختن است، اما به دلیل سکون هوا، در روز‌های اخیر تاثیر مستقیمی بر هوای اهواز نداشته است. تردد شهری، فعالیت‌های صنعتی و فلر‌های نفتی منابع ثابت آلودگی در این شهرستان هستند و در روز‌های اخیر سوزاندن مزارع کشاورزی به‌ویژه مزارع نیشکر به عنوان عوامل ثانویه در افزایش غلظت آلاینده‌ها نقش داشته است.
سوزاندن زباله و لاستیک‌های فرسوده در حاشیه شهر‌ها نیز یکی از منابع پنهان، اما موثر آلودگی است که در مناطق مختلف اهواز از جمله کیانشهر و کوت‌عبدالله مشاهده می‌شود. علاوه بر این، پایداری جوی و کاهش ارتفاع لایه مرزی جو این شرایط را تشدید کرده است.»
شورای مدیریت بحران خوزستان، سوزاندن بقایای گیاهی و ضایعات کشاورزی را ممنوع کرده و با متخلفان برخورد قضایی خواهد شد. همچنین کشت و صنعت‌های نیشکر موظف به جلوگیری از سوزاندن مزارع خود است. ویدیو‌های منتشر شده در فضای مجازی حکایت از برداشت سیاه و آتش زدن مزارع کشت و صنعت‌های نیشکر میرزاکوچک و فارابی دارد. ناصری، مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر به ایسنا گفته است که «امسال از ابتدای فصل برداشت، هیچ‌گونه آتش‌سوزی در مزارع نیشکر اتفاق نیفتاده و برداشت به صورت سبز انجام شده است.»
با این حال مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌گوید: «در روز‌های اخیر ۲۵ هزار هکتار از مزارع کشاورزی به ویژه شالیزار‌ها سوزانده شده است. همچنین مزارع نیشکر به صورت محدود آتش‌سوزی داشتند که با توجه به اینکه فصل برداشت به تازگی شروع شده، پیش‌بینی می‌شود این آتش زدن‌ها بیشتر شود. در صنایع نیشکر خوزستان تنها ۴۰ درصد برداشت سبز انجام می‌شود.»
رتبه نخست برای حمل و نقل شهری
بنا بر گزارش اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان در هشت ماه اول امسال، شهر اهواز بیش از ۸۲ روز با کیفیت هوا در وضعیت ناسالم و بسیار ناسالم روبه‌رو بوده است؛ در حالی که در مدت مشابه سال گذشته، این رقم حدود ۲۰ روز بود. بر اساس «طرح جامع کاهش آلودگی هوای اهواز» که در سال ۱۳۸۳ تدوین و در سال ۱۳۹۴ برای افق ۲۰ ساله بازنگری شد، بخش صنعت با ۷۶ درصد در رتبه اول آلاینده‌های هوای این شهرستان اعلام شده که بیش از دوسوم آن مربوط به صنایع نفتی است.
بخش حمل و نقل با ۲۰ درصد در رتبه دوم و بخش خانگی و تجاری با ۳ درصد در رتبه سوم قرار دارند. بخش کشاورزی نیز دارای سهمی بسیار ناچیز در انتشار آلاینده‌های هوا گزارش شده که در رتبه بعدی قرار می‌گیرد. اما مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در جلسه اخیر کمیته اضطرار آلودگی هوای استان آمار متفاوتی از سهم منابع آلاینده هوا اعلام کرد که واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت.
به گفته اشرفی «این آمار که بر مبنای سیاهه انتشار (سهم‌بندی منابع آلاینده) در سال ۱۴۰۰ ارایه شده، نشان می‌دهد فعالیت‌های حمل‌ونقل شهری با حدود ۶۶ درصد بیشترین سهم را در تولید آلاینده‌های کلانشهر اهواز دارند و نقش فلر‌های نفتی حدود ۱۶ درصد در تولید آلاینده‌هاست.» روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست در پاسخ به رسانه‌هایی که این آمار را «عقب‌نشینی حفاظت محیط زیست خوزستان از اعلام میزان آلایندگی فلر‌های نفتی» دانسته‌اند، توضیح داده است: «این عدد همچنان مورد تایید است و هیچ‌گونه تغییر یا عقب‌نشینی در آن صورت نگرفته.
لازم به تاکید است که این آمار به معنای کم اهمیت بودن نقش فلر‌ها نیست. هر چند سهم کلی فلر‌ها در مجموع آلاینده‌ها حدود ۱۶ درصد است، اما در میان گاز‌های خاص مانند اکسید‌های گوگرد (SOx)، سهم فلر‌ها بسیار بالا و بیش از ۹۹ درصد برآورد شده است. همچنین سهم منابع متحرک در انتشار اکسید‌های نیتروژن (NOx) ۴۴ درصد است، اما در بین کل منابع آلاینده و آلاینده‌های هدف (مجموع آلاینده‌های اهواز) حدود ۶۵ درصد را شامل می‌شود. ضمنا مطالعات سیاهه انتشار از طریق سازمان حفاظت محیط زیست کشور در حال بازنگری و به‌روزرسانی است.»
وعده‌های نفت
ادامه آلودگی ناشی از سوختن گاز‌های همراه نفت، این موضوع را به کارگروه ملی آلودگی هوای کشور کشانده و دستور جمع‌آوری ۶۵ فلر فعال اطراف اهواز و کنترل انتشار گاز H۲S در مجموعه کریت کمپ به عنوان تهدیدی جدی برای سلامت شهروندان از سوی معاون اجرایی رییس‌جمهور و رییس سازمان محیط زیست صادر شده است.
فلرینگ تاسیسات نفتی در کل خوزستان وجود دارد ولی نزدیکی به مناطق مسکونی در اهواز، تاثیرگذاری آن را شدید کرده است. اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان در نشست خبری اخیر کارگروه اضطرار آلودگی هوای خوزستان از اعلام شکایت علیه مدیران پنج شرکت نفتی به دلیل فلرسوزی خبر داده است.
گزارش‌های اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان حاکی است ۱۵ مشعل نفتی (فلر) در نزدیکی محدوده شهر اهواز، ۲۹ مشعل در حریم شهر اهواز و ۸۲ مشعل در محدوده شهرستان اهواز وجود دارد که مربوط به شرکت مناطق نفتخیز جنوب (بزرگ‌ترین شرکت نفتی) است. در منطقه کریت کمپ در شرق اهواز، حدود ۱۵ میلیون فوت مکعب در روز گاز ترش که یک گاز سمی است، سوزانده می‌شود که با تولید روزانه ۹ میلیون تن گاز دی‌اکسیدکربن و سه میلیون تن گاز سولفید هیدروژن هر روز فضای شهر اهواز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنا بر گزارش ایرنا، «ابراهیم پیرامون»، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب پنجشنبه در بازدید میدانی از فرآیند بهسوزی فلر‌های شرق اهواز گفته است: «طرح بهسوزی و حذف کامل دود برای ۲۱ مشعل بلند واقع در اطراف شهر اهواز تعریف شده که تاکنون بهینه‌سازی ۱۲ دستگاه از این تعداد به پایان رسیده و در مدار عملیات قرار گرفته‌اند.»
این در حالی است که طرح آماک و طرح جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت که سال‌ها از طرف وزارت نفت و مناطق نفتخیز جنوب مطرح می‌شد، نتایج ملموسی نداشته است. همچنین تعهدات شرکت مناطق نفتخیز جنوب برای جمع‌آوری و بهسوزی گاز‌های همراه نفت در ۲۴ مشعل در اهواز که در پی تشکیل پرونده قضایی قرار بود تا پایان سال ۱۴۰۳ انجام شود نیز محقق نشد. این تعهدات به تابستان ۱۴۰۴ موکول شد ولی قرار بود تا پایان ۱۴۰۳ بهسوزی و جمع‌آوری گاز‌های همراه ۹ مشعل انجام شود.
حالا «صغری رستمی»، رییس اداره حفاظت محیط زیست اهواز در گفت‌و‌گو با «اعتماد» ادعای شرکت نفت در عمل به تعهداتش را رد می‌کند: «پیگیری‌های زیادی برای اجرای این مصوبات شده و شرکت نفت هم هر ماه گزارش پیشرفت کار را می‌دهد، اما این گزارش‌ها را تایید نکردیم، چون قابلیت پایش نداشت و ضمن آنکه چیزی که به چشم می‌دیدیم، خلاف واقع بود.» او می‌گوید: «اخیرا مقام قضایی از ما توضیح خواسته و ما هم اعلام کردیم که شرکت نفت مدعی است اقداماتی انجام داده ولی ما کاهشی در فلرینگ مشاهده نکردیم و از نظر ما برای بهسوزی و جمع‌آوری گاز‌های همراه اتفاقی نیفتاده است.
در واقع کاهشی در فلرینگ مشاهده نکردیم و از نظر ما وضعیت سوزاندن گاز‌های همراه بدتر هم شده است.» اوایل آبان ماه، قرارداد بزرگ‌ترین طرح جمع‌آوری گاز‌های مشعل کشور با حضور وبیناری رییس‌جمهور امضا و قرار شد ۲۹۵ میلیون فوت مکعب گاز همراه نفت تا دو سال آینده جمع‌آوری شود. رستمی توضیح می‌دهد: «برنامه جمع‌آوری گاز‌های همراه نفت برای انتشار گاز‌های مستمر است، یعنی فعالیت فلری که عوامل بیرونی آن را تغییر نمی‌دهد. منتها ما بیشترین فلرینگ را در شرایط غیرمستمر داریم. به این معنی که مشکلات فنی در مشعل به دلیل اینکه تجهیزات فرسودگی خیلی شدیدی دارند و قطع برق‌های متعدد که در این سیستم‌ها اتفاق می‌افتد. مثلا در تابستان شدیدا قطع برق داشتیم و شات داون تاسیسات همیشه با فلرینگ همراه است.
مدیران نفت می‌گویند که برای این حالت انتشار غیرمستمر کاری نمی‌توان انجام داد در حالی که بیشترین فلرینگ ناشی از انتشار غیرمستمر است. ما اینها را هم به مقام قضایی انعکاس دادیم.» رییس اداره حفاظت محیط زیست اهواز همچنین بر افزایش سهمیه بنزین استاندارد در این شهرستان تاکید می‌کند: «بنزین معمولی که در اهواز توزیع می‌شود مقادیر زیادی گوگرد دارد و سهمیه بنزین استاندارد برای اهواز بسیار ناچیز است به همین دلیل درخواست کردیم همه سهمیه به صورت بنزین یورو توزیع شود. البته ما آماری از سوخت توزیع شده بین جایگاه‌های سوخت نداریم که با چه استانداردی و به چه مقدار توزیع می‌شود و با اینکه چند بار درخواست کردیم آماری به ما داده نشده است.»
رستمی مساله آلودگی هوای اهواز را کمپلکسی توصیف می‌کند که دارای متغیر‌های زیادی است: «از سوخت تا فلر‌های نفتی و سوزاندن زمین‌های کشاورزی و نیشکر، همه این عوامل در آلودگی هوا نقش دارند و باید برای اصلاح همه آنها مطالبه کرد. اینکه به دنبال سهم‌بندی این منابع برویم نوعی سردرگمی ایجاد می‌کند، چراکه فرای هر سهمی که این آلاینده‌ها دارند باید استاندارد‌ها را رعایت کنند.» او همچنین بر لزوم به‌روزرسانی مطالعات مربوط به آلودگی هوا با استفاده از داده‌های درست و دقیق تاکید می‌کند، به دلیل اینکه مدت زیادی از مطالعات قبلی گذشته است.
