بحران کم آبی در ایران؛ تابستان آینده سخت‌تر از امسال است
روزنو :در حالی‌که میانگین بارندگی سالانه در ایران از حد طبیعی فراتر رفته بود، امسال در بسیاری از مناطق مرکزی و شرقی، سطح بارش‌ها کاهش یافت و منابع ورودی سدها با افت چشمگیر روبه‌رو شدند
با کاهش ۴۳ درصدی ورودی آب به سدهای کشور، هشدارها درباره بحران آب ایران وارد مرحله تازه‌ای شده است. بنا بر اعلام شرکت مدیریت منابع آب ایران، هم‌اینک ۴۸ سد تأمین‌کننده آب شرب کشور کمتر از ۲۰ درصد ذخیره دارند؛ عددی که در مقایسه با سال گذشته بیانگر فشردگی بی‌سابقه منابع و آمادگی برای وضعیت بحرانی است. به گفته مقامات وزارت نیرو، در حال حاضر ۱۵ استان ایران در شرایط قرمز آبی قرار گرفته‌اند و شهرهای مشهد، تهران، اراک و اصفهان در کانون اولویت‌های مدیریتی آب قرار دارند.
کاهش بی‌سابقه منابع و فشار بر سدهای حیاتی
رژیم بارش‌ها در کشور طی دو سال گذشته به‌طور جدی تغییر کرده است. در حالی‌که میانگین بارندگی سالانه در ایران از حد طبیعی فراتر رفته بود، امسال در بسیاری از مناطق مرکزی و شرقی، سطح بارش‌ها کاهش یافت و منابع ورودی سدها با افت چشمگیر روبه‌رو شدند. کارشناسان می‌گویند افت ۴۳ درصدی ورودی به سدها می‌تواند موجب کاهش قابل توجه ذخیره در ماه‌های پایانی سال و بروز خاموشی‌های آبی محلی شود.
همزمان بررسی‌ها نشان می‌دهد از یک میلیون چاه کشاورزی فعال، تنها ۲۱ هزار حلقه چاه تحت کنترل آبفا است؛ آماری که از ضعف جدی نظارت بر برداشت آب زیرزمینی حکایت دارد.
انتقال آب با هزینه‌های سنگین
در چنین شرایطی، طرح‌های انتقال آب عملاً تنها گزینه اضطراری وزارت نیرو برای جلوگیری از بحران هستند. به گفته یکی از مدیران صنعت آب، ۷ همت (هزار میلیارد تومان) هزینه انتقال آب طالقان به تهران شده و برای تکمیل سایر طرح‌های بحرانی کشور ۳۰ همت بودجه نیاز است. با این وجود کارشناسان هشدار می‌دهند که انتقال آب صرفاً مُسکّن است و نمی‌تواند جایگزین اصلاح الگوی مصرف شود.
ایران دارای ۱۴۶ هزار کیلومتر خطوط انتقال آب و حدود ۳۵۰ هزار کیلومتر شبکه توزیع است که بخش‌های زیادی از آن به نوسازی فوری نیاز دارند. در کنار سدها، تنها ۲۰ میلیون مترمکعب منبع ذخیره آب شرب مستقل وجود دارد. در سطح سلامت آب، وزارت نیرو اعلام کرده که ۹۵۰ آزمایشگاه فعال کیفیت آب را به‌صورت روزانه پایش می‌کنند و تأکید می‌شود «کیفیت خط قرمز است»؛ به عبارت دیگر، از چاه‌هایی با نیترات بالا به هیچ عنوان آب شرب توزیع نمی‌شود.
مدیریت افکار عمومی به جای جیره‌بندی
در مواجهه با بحران آبی، مقام‌های وزارت نیرو از واژه «جیره‌بندی» فاصله گرفته‌اند. مسئولان این وزارتخانه می‌گویند استفاده از واژه جیره‌بندی در فضای افکار عمومی غلط است. باید گفت‌وگو و آگاهی‌بخشی را جایگزین هشدارهای بی‌مورد کنیم. به گفته آنها، ایران به دلیل وسعت، اقلیم و جمعیت بالا، شرایطی کاملاً متفاوت با بسیاری از کشورهای کم‌آب دارد و نمی‌توان سیاست‌های کنترل مصرف را با الگوی واحد اجرا کرد.
این مقام مسئول تأکید کرد که ناترازی‌های آبی سال‌های قبل به‌خوبی مدیریت شده‌اند، اما رفتار مصرف‌کنندگان در ماه‌های آینده عامل تعیین‌کننده خواهد بود. در نیمه نخست سال جاری، مصرف آب حدود ۱۰ درصد کاهش یافت، اما در هفته‌های اخیر این روند دوباره شکسته شده است.
بحران رفتار مصرفی
آمار رسمی نشان می‌دهد ۶۷ درصد مردم ایران بالاتر از استاندارد جهانی مصرف آب دارند. این رقم به‌ویژه در مناطق شهری و حاشیه‌ای به سطوح هشدار رسیده است. در تهران، تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد که تنها ۱۰ درصد کاهش مصرف می‌تواند کمبود ۳.۵ مترمکعب بر ثانیه را مدیریت کند. بااین‌حال در یک ماه اخیر رفتار مصرفی پایتخت‌نشینان به سمت افزایش بازگشته و احتمال کمبود در زمستان وجود دارد.
اقلیم، انکار و آینده آب
کارشناسان محیط‌زیست و هواشناسی معتقدند تغییر رژیم بارش‌ها و گرمایش اقلیم، بحران آب ایران را از مرحله مدیریتی به مرحله اقلیمی رسانده است؛ بحرانی که با وجود ساخت سد و انتقال آب، بدون تغییر رفتار جمعی قابل کنترل نیست. برخی تحلیلگران هشدار داده‌اند ادامه مصرف کنونی می‌تواند طی دو سال آینده ایران را با ناترازی ۸ میلیارد مترمکعبی در منابع آب تجدیدپذیر روبه‌رو کند.
حال، با نزدیک شدن به فصل سرد و کاهش بارش‌ها، وزارت نیرو خود را برای سناریوی سختی آماده می‌کند: تداوم وضعیت قرمز در ۱۵ استان، احتمال سهمیه‌بندی محدود در برخی مناطق؛ و الزام به فرهنگ‌سازی گسترده برای کاهش مصرف.
به نظر می‌رسد بحران آب دیگر نه در آمار که در زندگی روزمره ایرانیان جریان دارد بحرانی بی‌صدا ولی بی‌رحم که اگر باور عمومی برای تغییر مصرف شکل نگیرد، تابستان آینده می‌تواند نخستین سال ورود ایران به دوره «خشکی فراگیر» باشد.
