قانون با تنبیه بدنی دانش آموزان موافق است؟
روزنو :اواخر فروردین‌ماه امسال بود که ماجرای تعرض به دانش‌آموزان در شهرری خبرساز شد. در همان نیز معلم دبستان راشدین روستای کرجو سنندج، ۱۳ نفر از دانش‌آموزان کلاسش را به خاطر گم شدن شارژر موبایلش کتک‌کاری و مورد ضرب و شتم قرار داده بود.
چند هفته پیش نیز در یکی از مدارس استان قزوین، برخورد غیرمتعارف مدیر یک مدرسه با دو دانش‌آموز به حادثه‌ای تلخ انجامید.
به گزارش روز نو پدر یکی از این دانش‌آموزان با روایت این که پسر ۱۳ ساله‌اش پس از مدرسه با بینی شکسته و پرده گوش پاره به خانه آمده است. او می‌گوید مدیر مدرسه، پس از مشاهده شوخی و شیطنت دانش‌آموزان در حیاط، آنان را به اتاقی بدون دوربین برده و مورد ضرب‌وشتم قرار داده است.
چند وقت پیش از آن نیز، فیلمی از تنبیه بدنی یک دانش‌آموز در شهر جدید پرند منتشر شد که بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی داشت. روابط عمومی آموزش‌وپرورش رباط‌کریم در واکنش به این فیلم اعلام کرد فرد خاطی از سمت خود برکنار و برای رسیدگی نهایی به هیئت تخلفات اداری معرفی شده است. در این اطلاعیه تأکید شده بود که با هرگونه رفتار غیرحرفه‌ای و مغایر با اصول تربیتی به‌صورت قاطع برخورد خواهد شد.
این اتفاقات صرف‌نظر از برخورد‌های موردی و انضباطی، بار دیگر پرسشی را پیش‌روی نظام آموزشی کشور قرار می‌دهد: چرا با وجود اجرای طرح‌های گسترده‌ای برای مراقبت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، همچنان مواردی از خشونت و آزار در محیط مدرسه رخ می‌دهد؟
نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان
سال ۱۳۹۴ طرحی با عنوان «نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان» (نماد) توسط آموزش‌وپرورش و با مشارکت ۱۴ نهاد دیگر راه‌اندازی شد. سند ائتلاف این نظام با هدف کاهش آسیب‌های اجتماعی، شامل پنج مرحله غربالگری، تشخیص، آموزش، توانمندسازی و مداخله و درمان تدوین شد.
بر پایه این طرح، پس از برگزاری آموزش‌های عمومی و انجام غربالگری دانش‌آموزان، مرحله مداخلات مدرسه‌ای آغاز می‌شود. در این مرحله، ابتدا معلم با استناد به راهنمای «ارتقای سلامت روان در مدرسه» وظیفه راهنمایی دانش‌آموز را بر عهده دارد. سپس در بخش تشخیص، مشاور مدرسه موظف است بر اساس استاندارد‌های فنی و به‌ویژه «راهنمای مصاحبه»، گزارش دقیقی از سطح‌بندی وضعیت روانی و اجتماعی دانش‌آموز تهیه کند.
پس از ارزیابی و شناسایی نوع و میزان مشکلات یا نیاز‌های دانش‌آموز در حوزه‌های مختلف، خدمات مددکاری اجتماعی در دو سطح پایه و تخصصی ارائه می‌شود. این خدمات شامل حمایت‌های اولیه و کمک‌های ضروری متناسب با نیاز هر دانش‌آموز است تا خطرپذیری او به حداقل برسد.
در بخش تخصصی نیز حمایت‌ها و تسهیلات مالی ویژه برای درمان یا کاهش آسیب‌های احتمالی با هماهنگی منطقه انجام می‌گیرد. در مواردی که نیاز به پیگیری‌های قضایی یا انتظامی وجود داشته باشد، پرونده به کمیته «نماد» در سطح منطقه ارجاع داده می‌شود.
در همین راستا، «خط ملی نماد» با شماره ۱۵۷۰ تحت عنوان «اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان» در مرداد ۱۴۰۰ راه‌اندازی شد. این خط به عنوان یکی از زیرساخت‌های کلیدی نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان، با هدف ایجاد یک سیستم یکپارچه برای مدیریت فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش‌آموزان در سراسر کشور طراحی شده است تا وزارت آموزش و پرورش بتواند پاسخ مؤثرتری به نیاز‌های آنان بدهد.
سامانه برخط «نماد» امکان با تاکید بر سه محور شناسایی، آموزش و مداخله طراحی شده است؛ که امکان شناسایی و غربالگری در مدارس از طریق شواهد میدانی را توسط دانش‌آموزان، والدین و کادر مدرسه فراهم می‌سازد.
با این حال «نماد» که قرار بود با مداخله زودهنگام مانع از بروز آسیب شود، اکنون درگیر موانع ساختاری است. نیروی متخصص و مشاور آموزش‌دیده در مدارس کافی نیست و بار سنگین تشخیص و پیگیری روی دوش اقلیتی از نیرو‌های انسانی افتاده است.
بسته‌های آموزشی نیز اغلب فاقد تمرین‌های کاربردی‌اند و محتوای آنها با فرهنگ برخی مناطق کشور هم‌خوانی ندارد. در نتیجه، انگیزه اجرای برنامه و اعتماد دانش‌آموزان و خانواده‌ها کاهش یافته است. از طرفی حتی اگر نیرو و محتوا مهیا باشد، زیرساخت‌ها برای مداخله به‌موقع و حمایت مؤثر از دانش‌آموزان آسیب‌دیده در حال حاضر فراهم نیست.
از طرف دیگر خانواده‌ها هم معمولاً به‌دلیل ترس از تبعات اجتماعی یا آسیب بیشتر به فرزندشان، موضوع را رها می‌کنند. در نتیجه این آسیب‌ها از چرخه گزارش و پیگیری خارج می‌شوند و طرح «نماد» کارکرد خود را در موارد جدی از دست می‌دهد.
قانون چه می‌گوید؟
در ماده ۶۱۴ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، به صراحت آمده است که هر کسی به صورت عمدی به دیگری ضرب و جرحی وارد آورد که موجب نقصان، شکستگی، از کار افتادگی و از این قبیل موارد شود، علاوه بر اینکه باید دیه جراحات وارده را پرداخت کند، مجازاتی مانند حبس نیز برای آن در نظر گرفته شده است.
همچنین ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) موضوع توهین، جرم‌انگاری شده است و مرتکب آن حسب مورد قابل مجازات است. به عنوان مثال ویدئوی ضرب و شتم دانش‌آموز قزوینی در برابر چشم همکلاسی‌ها نه تنها مصداق توهین بلکه هتک حیثیت و وهن دانش‌آموز است.
با دانش‌آموز خاطی باید چه کرد؟
اولین قانون مدون در زمینه تنبیه بدنی آیین نامه اجرایی مدارس مصوب ۲۰ مرداد ۱۳۷۹ شورای عالی آموزش و پرورش است که مواد ۷۴ الی ۸۱ این آیین نامه به آن اشاره دارد.
در آیین‌نامه اجرایی مدارس برای تنبیه دانش‌آموز خاطی موارد صریحی آمده است که به ترتیب شامل: تذکر و اخطار شفاهی به‌طور خصوصی، دعوت از ولی دانش‌آموز و توجیه جهت پیگیری موضوع، اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز، تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در یک پایه با اطلاع ولی دانش آموز، اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز حداکثر برای مدت سه روز و انتقال به مدرسه دیگر.
طبق ماده ۸۱ آیین‌نامه اجرایی مدارس، تنبیه بدنی دانش‌آموزان و سو رفتار با آنان به هر دلیل و تحت هر شرایطی ممنوع است و با متخلفین برابر قوانین و مقررات رفتار می‌شود. مدیر مدرسه هم باید همکاران خود را نسبت به این قانون و تبعات اجرا نکردن آن آگاه کند.
همانطورکه دیده می‌شود، تمامی این موارد ناظر بر تنبیه غیرفیزیکی است، زیرا در ماده ۷۷ این آیین‌نامه به صراحت اعمال هرگونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی را ممنوع دانسته و تاکید کرده که در اعمال تنبیهات نباید بین دانش‌آموزان تبعیض و استثنایی قائل شد.
