پسرفت دانشگاه فرهنگیان در نسبت دانشجو به استاد

نسبت دانشجو به هیئت علمی شاخصی مهم برای سنجش کیفیت آموزشی است. به عبارت دیگر، هرچه تعداد دانشجویان تحت پوشش هر عضو هیئت علمی بیشتر باشد، امکان تعامل، راهنمایی، بازخورد و آموزش عمیق کاهش می‌یابد.

ما پیش‌تر در گزارش‌ها نسبت دانشجو به استاد در دانشگاه‌های ایران رعایت نمی‌شود و دانشگاه‌های جهان با بهترین نسبت استاد به دانشجو معرفی شدند به بررسی این نسبت در دانشگاه‌های ایران و جهان پرداخته است. همچنین در گزارش دانشگاه پیام‌نور؛ بالاترین تعداد شعبه، پایین‌ترین نسبت استاد به دانشجو این نسبت در دانشگاه پیام‌نور بررسی شده است. در این گزارش آمده است که دانشگاه پیام‌نور ایران با داشتن بیشترین تعداد شعبه در بین دانشگاه‌های باز جهان، پایین‌ترین وضعیت را در نسبت استاد به دانشجو یعنی یک استاد به ازای هر ۱۰۰ دانشجو را دارد.

اهمیت نسبت استاد به دانشجو در ارتقای آموزش کشور به حدی است که این شاخص در برنامه‌های توسعه هم مورد توجه قرار گرفته است. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که با وجود توجه برنامه‌های توسعه، پیشرفت چندانی در این زمینه حاصل نشده است. این عدم توفیق هم در برنامه ششم توسعه و هم در یکسال گذشته برنامه هفتم توسعه دیده می‌شود.

دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی به عنوان ۲ مرکز مهم برای تربیت معلمان، نقش مهمی در ارتقای نظام آموزشی کشور دارند. به همین دلیل، بررسی شاخص نسبت استاد به دانشجو در این دانشگاه‌ها ضروری است. در این راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان ارزیابی عملکرد برنامه هفتم پیشرفت در ارتقای آموزش به بررسی عملکرد دستگاه‌های اجرایی در حوزه ارتقای آموزش پرداخته است.

نسبت دانشجو معلم به هیئت علمی تمام وقت (حضوری) دانشگاه فرهنگیان بر اساس ماده ۸۷ قانون هفتم پیشرفت باید به ۳۰ نفر برسد. این نسبت در سال ۱۴۰۲، ۸۸ نفر بوده است و باید در سال اول اجرای برنامه به ۷۲ می‌رسید.

سه رقمی شدن نسبت دانشجو به استاد با بازنشستگی ۴۰۰ عضو هیئت علمی در دانشگاه فرهنگیان

به رغم گزارش ناظر اجرایی براساس اطلاعات رسمی پایگاه اطلاع رسانی دانشگاه فرهنگیان (تعداد دانشجویان ۹۴۵۹۴ نفر و تعداد اعضای هیئت علمی ۱۲۲۰ نفر) این شاخص در ابتدای سال ۱۴۰۴ حدود ۷۵ است و به استاندارد لازم نرسیده است. مهم‌تر آن که با توجه به بازنشستگی حدود ۴۰۰ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان در سال ۱۴۰۴ که بازنشستگی نیمی از این افراد در شهریورماه قطعی شده است، نسبت دانشجو به عضو هیئت علمی به ۱۱۵ نیز افزایش خواهد یافت. در نتیجه دانشگاه فرهنگیان در این شاخص نه تنها پیشرفت نداشته، بلکه تنزل هم داشته است.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که تعیین هدف کمی ۷۲ تا پایان سال اول و تقسیم‌بندی اهداف سال‌های آتی نیز در گزارش ناظر اجرایی اساساً بی‌منطق است؛ چرا باید در سال نخست از ۸۸ به ۷۲ رسید و در سال دوم از ۷۲ به ۵۴ و در سال سوم از ۵۴ به ۴۶؟! از سویی هرچند در گزارش ناظر اجرایی این حکم محقق گزارش شده اما در «گزارش احکام و اهداف کمیّ غیرقابل اجرا» درخواست اصلاح هدف این حکم به ۶۰ نفر داده شده است.

در ادامه ماده ۹۷ قانون هفتم پیشرفت آمده است که نسبت دانشجو معلم به هیئت علمی تمام وقت (حضوری) دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی باید به ۳۰ نفر برسد. این نسبت در سال ۱۴۰۲، ۲۷ بوده است و در واقع این هدف‌گذاری اصلا واقعی نیست. چرا که نسبت استاد به دانشجو در دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی به صورت میانگین پایین‌تر از حد استاندارد است. البته نکته مهم اینجاست که این وضعیت به صورت همگن در گروه‌های آموزشی وجود ندارد؛ بلکه در برخی از رشته‌های آموزشی این شاخص به شدت وضعیت بحرانی دارد به گونه‌ای که هیچگونه عضو هیئت علمی وجود ندارد و در برخی دیگر از رشته‌ها پایینتر از استاندارد است.

یکی دیگر از هدف‌گذاری‌های قانون هفتم پیشرفت این است که نسبت هیئت علمی تمام وقت استادیار و بالاتر به کل اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجائی به ۸۰ درصد برسد. این درصد در سال ۱۴۰۲، ۶۵.۸ بوده است و پس از یکسال از اجرای برنامه به ۷۵.۵ درصد رسیده است. با توجه به این که مطابق مصوبات هیئت عالی جذب شورای عالی انقلاب فرهنگی، جذب هیئت علمی در دانشگاه‌ها صرفاً با مرتبه استادیار انجام می‌شود، لذا تحقق این هدف ارتباطی به عملکرد دانشگاه ندارد و با بازنشسته شدن مربیانی که از قبل استخدام شده‌اند این هدف محقق خواهد شد.

اگرچه دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی مأموریت حیاتی تربیت معلم برای نسل آینده کشور را برعهده دارند، اما نسبت فعلی دانشجو به هیئت علمی در آن‌ها — با نرخ‌های بین ۷۰ تا بیش از ۱۰۰ نفر به یک — ‌ــ ‌ به وضوح فراتر از هدف قانونی ۳۰ به یک است. این فاصله نه تنها کیفیت آموزش را تهدید می‌کند بلکه تحقق اهداف بلندمدت تربیت معلم و سیاست‌های آموزش عالی را مختل می‌سازد.

دیگر موارد محقق نشده برنامه هفتم پیشرفت یک سال پس از تصویب

موارد دیگری هم در رابطه با دانشگاه فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی در برنامه هفتم پیشرفت آمده است که عبارت است از دانشجویان دانشگاه‌های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجایی در طول مدت تحصیل به صورت سالانه مورد ارزشیابی قرار گرفته و در صورت عدم صلاحیت ناشی از کشف فقدان شرایط قانونی یا از دست دادن شرایط قانونی، ارتباط استخدامی آنان قطع خواهد شد. سازمان اداری و استخدامی کشور و وزارت آموزش و پرورش مکلف‌اند گزارش اقدامات به عمل آمده را به کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس سالانه ارسال کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که هیچ اقدامی در رابطه با این ماده انجام نشده است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که فرایند تربیت دانشجومعلم فرایندی چهارساله و دائمی است و طبیعتاً دانشجومعلم نه فقط سالانه مورد سنجش قرار میگیرد؛ بلکه هر لحظه مورد رصد مسئولان تربیت معلم است. نکته مهم این ماده اجازه قطع ارتباط استخدامی دانشجو است. اجرای این حکم نیازمند تدوین دستورالعمل/شیوه‌نامه/ آیین‌نامه است که در این خصوص اقدامی صورت نپذیرفته است. در هر حال سازمان اداری و استخدامی کشور و وزارت آموزش و پرورش مکلف بوده‌اند سالانه گزارش اقدامات به عمل آمده در این خصوص را به کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس ارسال کنند که این گزارش‌ها تاکنون وصول نشده‌اند.

جذب و تربیت نیروهای مورد نیاز در مشاغل آموزشی و پرورشی منحصراً از طریق دانشگاه‌های فرهنگیان و تربیت دبیر شهید رجائی با تقویت زیرساخت‌ها و ظرفیت‌ها و توسعه کمّی و کیفی آنها و با موافقت و همکاری مراکز مدیریت حوزه‌های علمیه، یکی دیگر از مواد برنامه هفتم توسعه است که در یکسال نخست اجرا محقق نشده است.